Æрæджы газет «Пульс Осетия»-йы бакастæн Томайты Елмырзæйы уацхъуыд «Куыд растдæр у», зæгъгæ, ахæм сæргондимæ. Автор йæ уацы кæрон сиды ирон адæммæ, цæмæй алчидæр зæгъа йæ хъуыдытæ, ацы уацхъуыды цы фарстатыл цыд ныхас, уыдоны фæдыл. Æз куыд ирон, стæй мæ царды нæ ирон æгъдæуттæн ахсджиаг бынат кæй ис, уый мæ сразæнгард кодта, æмæ хæссын адæмы рæгъмæ мæ зæрдæйы фæндиæгтæ ацы уацы фæдыл. 
Фыццаджыдæр мын стыр хъыг у, ирон адæм дунемæ куы фæзындысты, уæдæй абонмæ сæ ныхас кæрæдзийыл кæй нæ бады, сæ хъуыдытæ баиу кæнын сæ бон кæй нæу, дихтæ-дихтæ кæй кæнынц, иу æгъдау, иу уагыл хæст кæй не сты, уый тыххæй. Мингай азты дæргъы ирон лæг циндзинады æртæ кæрдзынæй ардта Стыр Хуыцау, зæдтæ æмæ дауджыты нæмттæ, дыууæ кæрдзыны та хæлар кодта мардæн. Ныры дуджы не ‘гъдæуттæм чидæртæ æнæбындурон ивддзинæдтæ хæссынц, зианы фынгыл дæр хистæры раз æвæрын кæнынц æртæ кæрдзыны, æмæ уымæй нæ зианы æмæ цины фынгтæ кæрæдзийæ ницæмæйуал хицæн кæнынц, бынтон ныггæлиртæ стæм, кæй куыд фæнды, афтæ куырмæджы æххæст кæнынц не ‘гъдæуттæ. Æз бирæ ирон чингуытæ бакастæн не ’гъдæутты фæдыл, æмæ алы автор дæр ирон æгъдау йæхирдыгонау иртасы. Уый тыххæй æрхæсдзынæн иу хуымæтæг дæнцæг.
Иу чиныджы фыст ис, циндзинады фыццаг (сæйраг) хистæр хъуамæ скува кусарты базыгæй, дыккаг хистæр — æртæ фæрскæй, æртыккаг — раззаг хуылфыдзаумæттæй. Иннæ чиныджы та бынтон æндæр хыузы фыссы æндæр автор ацы æгъдау. Фыццаг хистæр скувы раззаг хуылфыдзаумæттæй, дыккаг — фæрскфизонæгæй, æртыккаг — базыгæй. Уыцы дыууæ чиныджы чи бакæсы, уыдонæй алчидæр цæуылнæ хъуамæ зæгъа, чиныджы цавæр æгъдауы тыххæй бакаст, уый. Куыд уынæм, афтæмæй иу æгъдау, æмæ йæ æртæ хистæры æххæст кæнынц алыхуызон фæткыл. Уымæй чингуыты автортæ адæмы æддæг-мидæг ауайын кодтой. Адæм ныссуйтæ, ныдздзæгъæлтæ сты, æмæ ма кæцы æгъдау æххæст кæной, уый рæстмæ нал зонынц. Ирон адæммæ фыдæлтæй ахæм фæтк баззад — циндзинады хъуамæ алы æгъдау дæр æххæстгонд цæуа æнæкъайæ: æртæ кæрдзыны, æртæ нуазæны, æртæ фæрсчы æмæ а. д.
Иуæй-иу автортæ сæ чингуыты схæццæ-мæццæ кодтой ацы æгъдæуттæ дæр, æмæ зианы фынгыл дæр æвæрын кæнынц хистæрты раз æртæ кæрдзыны. Цы не ‘мбæлы, ахæм æгъдау. Зианы дæр æртæ кæрдзыны чи æвæрын кæны, уый ма дзуапп раттæд мæнæ ахæм фарстайæн: кæд цины æмæ зианы дæр æртыгай кæрдзынтæ æвæрын хъæуы, уæд ма дыууæ кæрдзыны та цавæр фынгыл æвæрд вæййы?! Стæй ма уæд нæ буц хистæртæ та афтæ цæмæн фæкувынц, нæ дыууæ кæрдзыны æртæ кæрдзынмæ куыд раивæм, зæгъгæ?!
Чиныг зонындзинады суадон у, фæзæгъынц. Суадон та 
цæстыгагуыйау у рæсугьд æмæ сыгьдæг. Чиныджы дæрзæг 

рæдыдтытæ фыст куы æрцæуынц, уæд уый суадон нæу, фæлæ цъымарадон. Диссаг мæм кæсы, нæ буц фысджытæй иуæй-иутæ 
исты æгъдауы тыххæй куы фæ-фыссынц, уæд ыл-иу рагагъоммæ-йы цæуылнæ ахъуыды кæнынц, сæ архайд раст у æви нæ, адæмы зæрдæмæ сын фæцæудзæн æви нæ, ууыл.
Махæн, «Стыр Ныхас»-ы ирон æгъдæутты комитеты уæнгтæн, нæ сæйрагдæр хæстæй иу у, цæмæй адæмы æхсæн раст парахат кæнæм не ‘гъдæутты уагæвæрд, æмæ иу æгъдау алыхуызон фыст куы вæййы чингуыты, уæд дзы кæцы хæссæм адæмы размæ, уый рæстмæ нал фæзонæм.
Иуæй-иу хистæртæ амонынц, æртæ кæрдзыны æвæрд цæуынц фынгыл: сæ уæллаг — Хуыцауы номыл, дыккаг — Хуры тыххæй, æртыккаг та — Зæххы номыл, æмæ сæ афтæмæй æвæрын кæнынц зианы фынгыл дæр. Хистæр Хуыцауы ном куы ссары, уæд уæллаг кæрдзын сисынц æмæ йæ дæлдæр адæттынц. Стæй дыккаг рæгъæн хистæр ныххæлар кæны, цы дыууæ кæрдзыны ма дзы баззад, уыдон. Æмæ уый мæнмæ раст нæ кæсы, уымæн æмæ йын ницы бындур ис. Фыццаджыдæр зæгъын хъæуы уый, æмæ зианы рæстæг хистæр кувгæ кæй нæ фæкæны, фæлæ фæдзæхсы хæдзары бинонты, къабæзты, сыхбæсты Стыр Хуыцауыл, цæ-мæй сыл къорд азты зиан мауал æруадза. Цы дыууæ кæрдзыны ныххæлар кæны хистæр, уыдонæй иу вæййы Хуры номыл. Зианыл та йæ хур аныгуылд æмæ йæм ницыуал бар дары, уæд ма йын æй куыд хæлар кæнынц, цы ахъаз ын хъуамæ бакæна? Исчи зæгъдзæн, æртæ кæрдзынæй уæд айсæн ис астæуккаг, Хуры номыл æвæрд кæцы вæййы, уый. Æмæ уæд фынгыл баззайдзысты дыууæ кæрдзыны — Хуыцау æмæ Зæххы номыл. Ам Хуыцауы номыл цы кæрдзын баззад, уый хёларгёнён нæй, уый кувын хъæуы.  
Куыд уынæм, уымæ гæсгæ скæнæн ис хатдзæгтæ: æртæ кæрдзыны Хуыцау, Хур æмæ Зæххы номыл æвæрд куы цæуой, уæд сæ нывыл æгъдау саразæн кæй нæй. Æркæсæм ма лæмбынæг иннæ вариантмæ, æртæ кæрдзы-ны Хур, Дон æмæ Зæххы номыл конд куы вæййынц, уæд. Уæлдæр æй загътам, адæймагыл фыдбон куы акæны, уæд йæ хур аныгуылы æмæ йæ хъомысæй æнæхай фæвæййы. Баззайы ма дон æмæ зæххы æвджид. Уый тыххæй зианы фынгыл æвæрынц дыууæ кæрдзыны. Донæй мардæн хёлар кæнынц, зæхх та йын фæлдисгæ (йæ ингæны хай). Ам алцыдæр йæ бынаты ис, ныхмæ æвæрдæй дзы ницы ис. Æмæ хорз уаид, куы нал дзырддаг кæниккам ацы æгъдау, йæ бынаты йæ куы уадзиккам, уæд. 
Елмырзæ йæ уацхъуыды фыссы:
«Адæймаг æртæ кæрдзыны куы фæкувы, уæд Хуыцауæй фæкуры амонд, æнæниздзинад, æнæмаст, æнæфыдбылыздзинад æмæ а. д. Карз сомы фæкæнынц зæххæй дæр. Уæдæ хурæй дæр фæзæгъынц. Гъеныр донæй куы нæ сомы кæнынц, куы нæ дзы ард хæрынц, куы нæ йæм кувгæ кæнынц. Мæнæ фынгыл цы фæллой фæхæлар кæнынц мардæн, уым дæр дон фæстагмæ куы акалынц зæхмæ. Ноджы ма хорз хъуыды кæнын, æмæ-иу дон дæр куы ныххæлар кодтой, уæд æй калын кодтой æнæлæг сылгоймагæн. Ныртæккæ та йæ чифæнды дæр фелвасы æмæ йæ акалы. Цæмæн? Уый абон дæр, мæнмæ гæсгæ, ничи зоны».
Афтæ куы хъуыды кæнæм, ацы æгъдау ничи зоны, уæд уый 
раст нæ уыдзæн. Раст зæгъгæйæ, ацы æгъдау арф хъуыдытыл 
æнцой кæны, фæлæ æз бафæл-вардзынæн йæ раиртасыныл. 
Нæ фыдæлтæ кæд ахуыр-гонддзинадæй уыйбæрц ифтонг нæ уыдысты, уæддæр уыдысты зондджын æмæ дардмæ уынæг. Сæ алы æгъдауы, сæ алы фæ-зылды дæр сын æвæрд уыд стыр мидис, арф хъуыды. Кæцытæ абон мах, куыд æмбæлы, афтæ нал хатæм. Зианæн цы дон ныххæлар кæнынц, уый хуымæтæджы калд нæ цæуы, уый, мæнæ йæ асæх-хæтт кодтай æмæ ныхас фæци, афтæ æмбаргæ нæу, ам æвидигё хъуыды æвæрд ис. 
Дон у царды хос, æнæ донæй фæцæрæн нæй нæ адæмæн, нæ цæрæгойтæн æмæ зайæгойтæн дæр. Цы уæлдæфæй улæфæм, уый дæр нын доны фæрцы ис. Æмæ донæн аккаг аргъ кæнын кæй нæ фæразæм, уый у не ‘ппæты стыр рæдыд. Елмырзæ афтæ кæй зæгъы, донæй кувгæ нæ кæнынц, уый стыр рæдыд ныхас у. Нæ буц хистæр, афтæ никуы фехъуыстай, дæуæй хистæр чи у, уыдонæй мæнæ ахæм ныхæстæ: «Доны дзуæртты хорзæх нæ уæд», «Дон арæхæн — уæ цард». Адон кувыны ныхæстæ не сты? Донæй доны бардуагæн сæрмагондæй кувынц, фæлæ кувинагæн доны сыгъдæгæй хуыздæр ницы ис. Ис ма ирон адæммæ доны тыххæй æмбисæндтæ дæр. «Æрдхæрæны дон». Ам дæр ард куы хордтой, уæд дзы кувгæ кодтой. Стæй ма «Аргъуыды дон» дæр æмæ а. д.
Адæймаг йæ мæлыны къахыл куы ныллæууы, уæд ма фæстаг-мæ бацагуры мæлгæ-мæлын дон. 
Æмæ дон куы бануазы, уæд йæ адзал ссары. Дины уырнынадмæ гæсгæ, адæймаг йæ æцæг дунемæ куы ацæуы, уæд, дам, уым дæр цæргæ фæкæны, фæзæгъынц, æрмæст æндæр цардыуагæй. Æмæ йын уымæн фæхæлар кæнынц, цы фæрзиу ын æрцæттæ кæнынц, уыдон, цæмæй йæ раз афтид ма уа, сæрд ын æмбийгæ ма кæной, зымæг — сæлгæ. Нозтытæй та йын дон сæрмагондæй ныххæ-лар кæнынц. Æмæ йын цы дон ныххæлар кæнынц, уый нуазгæ нæ бакæнынц, фæлæ йæм цæмæй мæрдты бæстæм фæхæццæ уа, уый тыххæй йæ сыгъдæг ран, къахвæд кæдæм нæ хæццæ кæны, зæгъæм бæласы бын йе та къулрæбын, акалынц. Дон цы мигæнæны вæййы, уый аивæй фæкъул кæнынц. Раст зæгъы Елмырзæ, ацы бæрнон хæс-иу бабар кодтой æнæлæг сылгоймагæн, сыгъдæг кæй у, уый тыххæй, цæмæй Барастыры бæстæм зианмæ аив æмæ сыгъдæгæй фæхæццæ уа. Нæ буц хистæр Елмырзæ, фарн дём бадзурёд, фёлё дё уацхъуыды фыссыс мæн тыххæй афтæ: «Раман фыссы: “Дунесфæлдисæг нын алцыдæр: дон, хур, зæхх æмæ æрдз æнæхъæнæй дæр зæрдæбын лæвар уый тыххæй ракодта, æмæ сыл цæмæй мах хъуамæ узæлæм”». Ам галиу ныхасæй цы ис, цы дзы нæ цæуы дæ зæрдæмæ? Дæумæ гæсгæ, æвæццæгæн, мæн афтæ ныффыссын хъуыд: æрдзыл аудын нæ хъæуы, фæлæ йын фыдракæндтæ аразын хъæуы, зæгъгæ, æмæ уæд мæ ныхæстæ дæ зæрдæмæ фæцыдаиккой. Æнæуый дæр æрдз быроны бын фæци, уыйбæрц фыдракæндтæ йын ракодтам, æмæ абон йæ хъæдгæмттæй хъæрзы, агуры æххуыс, фæлæ йæм æххуысы къух бадарæг нæй. Кæд ныхас æртæ кæрдзыны нысаны тыххæй цæуы, уæд уый тыххæй загъд уыд, фынгыл æвæрд цæуынц: уæллаг кæрдзын — Хуры номыл, астæуккаг — Доны, бинаг — Зæххы номыл. Адон сты адæймаджы цардхъомдзинадæн сæйрагдæр ахъазгæнджытæ. Цыппæрæм кæр-
дзыны кой дзы куы нæ ис, уæд дзы æз цыппæрæм нысан, дæумæ гæсгæ, кæцæй æрхъуыды кодтон? 
Цалдæр ныхасы æртæ æр-тæдзыхонты тыххæй. Фæкувынц сæ кувæндæтты. Хæйрæджыты æхсæв сæ нæ кувынц, стæй сæ зианæн дæр нæ хæлар кæнынц, уымæн æмæ дзуæртты номыл конд вæййынц. Сæ кондмæ гæсгæ æртæкъуымон кæй сты, уым дæр æвæрд ис йæхи мидис. Нымæцтæ 3, 5, 7, 9 ирон адæммæ табуйаг сты. Æртæ кæрдзыны, æртæ нуазæны, æртæ кæнæ фондз фæрсчы, авд дзуары, фарасттигъон ирон адæмы стъалы. Æртæдзыхонтæн сæ кæрæттæ кæрæдзийыл æнгом æндæгъд кæй сты, уый фидардзинад æмæ адæмы цардхъомдзинады нысан у. Кувæндæтты сæ куы фæкувынц, уæд Стыр Хуыцау, зæдтæ æмæ дауджытæй фæкурынц нæ адæмы иудзинад, фидардзинад æмæ цардхъомдзинад. Æртæдзыхонтæ куы скувынц, уæд сæ акæнынц æртæ дихы, авд хайы сæ куыд рауайа, афтæ. Ахæм фæтк конд цæуы авд дзуары кадæн: Уастырджи, Уацилла, Мады-Майрæм, Донбеттыр, Æфсати, Тутыр æмæ Алырдыйы.
Æрбахæццæ ирон адæмы кад-джындæр бæрæгбæттæй иу — 
Джеоргуыба. Æмæ нæ йæ хор-зæх уæд! Алы ирон хæдзар дæр цы кувинæгтæ скæна, уыдон Уастырджийæн барст уæнт. Бæ-
рæгбон нын нæ алкæйы хæдзар-мæ дæр фарн æмæ амонд куыд æрбахæсса, уый нын Стыр Хуыцау 
æмæ Уастырджийы цæст бауар-зæд!

ХÆМЫЦАТЫ Раман, 
Иры «Стыр Ныхас»-ы уæнг, 
Рахизфарсы районы Ныхасы 
ирон æгъдæутты комитеты сæрдар